Een vulkaan is een opening in het oppervlak van een planeet waar gesmolten gesteente, gas en brokstukken van vast gesteente door naar buiten komen. Rond zulke openingen wordt vaak een berg gevormd en de mensen spraken vroeger dan ook wel van een vuurspuwende berg. De momenten waarop het  materiaal door een vulkaan er wordt uitgegooid  worden uitbarstingen of erupties genoemd.

Op de wereld worden vulkanen vooral aangetroffen in gebieden waar stukken aardkorst  aan elkaar grenzen, dus de plaatsen waar ook aardbevingen  voorkomen. Een uitzondering hierop vormen de plaatsen waar de vulkaan staat. Dit zijn gebieden waar heet materiaal uit de bovenste laag door de aardkorst heen naar boven komt.

De wetenschap waarbij vulkanen en aan vulkanisme gerelateerde verschijnselen worden bestudeerd heet vulkanologie.

Vulkanische vlakten, en ook geisers, warmwaterbronnen en kokende modder bronnen zijn verschijnselen die in de buurt van vulkanen kunnen worden aangetroffen, maar omdat ze geen uitgesproken reliëf kennen zijn het geen vulkanen. Ze ontstaan doordat de aardkorst in de buurt van vulkanen dunner is dan op andere plaatsen.